Fajansowy czarno biały ręcznie malowany w geometryczne wzory talerz dekoracyjny, sygnatura H M (Helena Majewska), Zakłady Fajansu „Koło” w Kole, 1961 rok

Zakłady Fajansu w Kole są tym mniej uświadomionym (względem zakładów z Włocławka) w polskim odbiorcy tak teraz jak i w Polsce Ludowej miejscem gdzie produkowano przedmioty codziennego użytku, takie między innymi jak choćby talerze.

Także takie jak ten, dekoracyjne, czyli przygotowane fabrycznie do powieszenia na ścianę. A na dodatek jeśli już są kojarzone to raczej z kwiatowymi wzorami bardzo popularnymi w latach 80 i 90. spotykanymi praktycznie w każdym polskim domu z tego okresu. Sam pamiętam niezliczone ilości kwiatowych serwisów kuchennych w moim domu rodzinnym. Tak z Koła jak i z Włocławka.

A tu z goła inny reprezentant, bo nie kwiatowy, a taki bardziej w Polski New Look idący powszechnie zwanym pikasiakami. Do artystów reprezentujących ten nurt w Zakładach Fajansu „Koło” należeli : Helena Majewska (to właśnie jej dziełem jest ten talerz), Helena Teodorowicz, Maria Zawielak-Hadaczek i Jerzy Busza.

Ten wyraźnie powstał poza tzw. oficjalnym obiegiem, co czyni go nie lada rarytasem. Stąd pozbawiony jest oficjalnego znaku towarowego, bo był taką… powiedzmy wprost lewizną.
Artystka wiedziona resztką lojalności wobec swojego miejsca pracy, czy może raczej stosunkowo silną identyfikacją społeczną z zakładem/chlebodawcą odręcznie oznaczyła jego pochodzenie, złożyła na nim swoje inicjały i napisała rok w którym talerz spod jej rąk wyszedł : „H M Koło 1961 r” (zdjęcia).
A talerz był zapewne prezentem dla kogoś kogo artystka chciała obdarować w wyjątkowy sposób namiastką swojego talentu.
W tym wypadku talerz był wynikiem okresu „czarno-białego” który z czasem przekształcił się w okres z większą ilością kolorów i głębszą fakturą.

Zachowany w stanie bardzo dobrym. Bez ubytków, obtłuczeń, zarysowań, odbarwień itp. Idealny na ile taka robota w fajansie idealna być mogła.

Dwa fabryczne otwory z tyłu talerza do przyczepienia zawieszki na ścianę (zdjęcie).

Wysokość : 2 cm
Średnica : 34,5 cm
Średnica podstawy : 24 cm

Kartka z historii (za wikipedią) :

18 sierpnia 1842 roku Józef Freudenreich, razem z Henrykiem Wendlerem wykupił dawny dom fabryczny w Kole, przy Trakcie Warszawskim, zobowiązując się ulokować w nim fabrykę. Budynek ten, wraz z placem, przeznaczony został na fabrykę porcelany, półporcelany i fajansu. Już w 1844 roku zakład posiadał 3 piece, 20 warsztatów i zatrudniał ponad 31 osób. Początkowo w fabryce produkowano także wyroby szklane, nie zachowały się jednak do dzisiaj żadne ich przykłady. W 1860 roku fabryka posiadała 20 warsztatów, 2 tokarnie, 5 pieców oraz warzelnię masy i młyn do mielenia glazury, a pracowało w niej łącznie 69 osób. Roczną wartość produkcji szacowano na około 40 tysięcy rubli. 

W 1880 roku fabrykę przejął syn Józefa – August Freudenreich. W 1884 roku fabryka składała się już z dwóch zakładów, a w jej asortymencie znajdowało się ponad 900 wzorów. Oprócz przyborów stołowych produkowano także zestawy sanitarne oraz przedmioty dekoracyjne. Freudenreich zatrudniał wtedy 153 pracowników, a roczny dochód jego zakładów wynosił 82 tysiące rubli. 

Od 1904 roku firmą zarządzali wspólnie synowie Augusta – Stefan i Czesław. Stefan opuścił Koło w 1914 roku, a Czesław pozostawał właścicielem kolskiej fabryki do swojej tragicznej śmierci w 1939 roku. Na początku XX wieku w fabryce pracowało wielu uzdolnionych artystów, m.in. Edward Trojanowski. W 1905 roku na podwórzu fabryki miał miejsce wielki wiec patriotyczny. 

W 1909 roku wyroby zakładu Freudenreichów zostały nagrodzone Złotym Medalem na Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie. W 1912 roku Freudenreichowie zostali także odznaczeni dyplomem „Grand Prix” w Kaliszu oraz Złotym Medalem Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej w Warszawie. Podczas I wojny światowej fabryka pozostawała nieczynna, została także zdemolowana przez wojska niemieckie. Produkcję uruchomiono ponownie dopiero w 1919 roku. W 1928 roku kolska fabryka stała się częścią syndykatu Centralne Biuro Sprzedaży Fajansu „Centrofajans” Sp. z.o.o. w Warszawie. W 1929 roku wyroby fabryki nagrodzono Brązowym Medalem na Powszechnej Wystawie Krajowej. W 1937 roku za pośrednictwem Izby Handlowej w Warszawie wysłano do Stanów Zjednoczonych dwie skrzynie wyrobów z kolskiej fabryki, wybuch wojny przekreślił jednak szanse firmy na tę współpracę. 

Po wybuchu II wojny światowej i rozstrzelaniu Czesława Freudenreicha fabryka przeszła pod zarząd niemiecki jako „Steingutfabrik C. Freudenreich”, a jej produkcja ograniczona została tylko do zaspokajania rynku lokalnego. Pod koniec wojny zakład został kompletnie zniszczony, a jego dokumentacja została wywieziona z Koła. 

W 1948 roku zakład został upaństwowiony. Początkowo fabryka została podporządkowana Zjednoczeniu Przemysłu Ceramiki Technicznej i Szlachetnej w Radomiu. W latach 1950–1961 funkcjonowała jako samodzielny podmiot gospodarczy pod nazwą Zakłady Fajansu „Koło” w Kole, a w styczniu 1963 roku połączyła się z Zakładami Wyrobów Sanitarnych, tworząc Zakłady Ceramiki Koło. Po 1974 roku kolska fabryka została połączona z Zakładami Ceramiki Stołowej we Włocławku. W 1991 roku Zakłady Fajansu zawiesiły działalność. W 1992 roku fabryka znalazła się w rękach prywatnego właściciela i działała pod nazwą Fabryka Fajansu „Janpol”, a następnie Fabryka Fajansu „Stanpol”, która zawiesiła działalność w 2008 roku. 

Tradycje firmy kontynuowała niewielka fabryka fajansu mieszcząca się przy ul. Zielonej 5.

Przy ul. Kajki 44 mieści się Muzeum Technik Ceramicznych w Kole, które posiada stałą ekspozycję poświęconą kolskiemu fajansowi. W 2024 roku w Muzeum Okręgowym w Koninie odbyła się wystawa w ramach której prezentowano wyroby kolskiej fabryki fajansu ze zbiorów Muzeum Technik Ceramicznych i Piotra Śniegockiego.